<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
???????: پویان | 
جمعه 26 فروردين 1390
سمی معطر به نام بنزین
نگاهی به آلایندگی زیست محیطی و بهداشتی یک ماده شیمیایی
امروزه با توجه به اطلاع رسانی های انجام شده، اکثر افراد جامعه به سهم بیش از ۸۰ درصدی تولید و انتشار آلاینده های هوا به دلیل تردد خودروها واقفند. بنابراین با توجه به ترکیبات آلی حاصل از احتراق ناقص سوخت های فسیلی خودروها بد نیست با آلاینده جدیدی آشنا شویم که در سوخت خودروهای بنزین سوز به طور قابل ملاحظه یی یافت می شود؛ آلاینده یی به نام «بنزن». «بنزن» مایعی بی رنگ و قابل اشتعال و خوشبو است که به مقدار جزیی در آب حل می شود اما در الکل، کلروفرم، دی اتیل اتر، استون و تتراکلریدکربن به راحتی حل می شود. این ماده یکی از ترکیب های آلی سرطان زاست که به میزان قابل ملاحظه یی در بنزین و ترکیب های آن وجود دارد. این ماده در کشورهای اروپایی به عنوان عامل ایجاد ۱۰ درصد سرطان های خون در کودکان شناخته شده است.
● منابع تولید و انتشار
فعالیت های صنعتی مهم ترین منبع انتشار بنزن در محیط زیست است. در این صنایع از بنزن به عنوان ماده خام یا حلال استفاده می شود. سوخت خودروها و گاز خروجی از اگزوز وسایل نقلیه و تبخیر بنزین در پمپ بنزین ها و سوختن نفت و گاز غلظت بنزن را در هوا افزایش می دهد. همچنین استفاده از دخانیات و دود ناشی از سوختن تنباکو عامل انتشار بنزن در محیط های بسته است. نشت، دفن و انهدام محصولات حاوی بنزن و تخلیه فاضلاب صنعتی عامل انتشار بنزن به آب های زیرزمینی و خاک است که استفاده از آنها تاثیر گسترده یی در افزایش غلظت ترکیب های آلی فرار دارد.
● موارد مصرف
امروزه بنزن به دلیل استفاده زیاد در صنایع جزء ۲۰ محصول شیمیایی عمده جهان به حساب می آید. در بسیاری از صنایع، بنزن برای تولید استایرن، ساخت پلاستیک و نایلون و لاستیک، فیبرهای مصنوعی، رزین های مختلف، رنگ، دارو، حشره کش ها، چسب، حلال، مواد منفجره، جوهر، براق کننده ها و روان کننده ها مورد استفاده قرار می گیرد.
● روش های مواجهه با بنزن
تقریباً اکثر مردم در طول شبانه روز در معرض غلظت کم بنزن در محیط های بسته و فضای آزاد به ویژه از طریق تنفس هوای حاوی بنزن قرار می گیرند. عمده ترین منابع تولید بنزن در فضاهای آزاد بخارهای حاصل از تبخیر و نشت در پمپ بنزین ها و اگزوز خودروها و منابع انتشار در محیط های بسته ناشی از رنگ ساختمان، چسب، واکس، جوهر و مصرف دخانیات است. به طور مثال یک فرد سیگاری با مصرف ۳۲ سیگار در روز، روزانه حدوداً ۱۰۸ میلی گرم بنزن مصرف می کند که این رقم معادل ۱۰ برابر یک فرد غیرسیگاری است. غلظت متوسط بنزن در هوا حدوداً ۲۸ ۲۰ قسمت در میلیارد است و مردمی که در شهرها یا مناطق صنعتی زندگی می کنند، در معرض غلظت بیشتری از بنزن قرار دارند.
آب شرب حاوی کمتر از یک درصد قسمت در میلیارد بنزن است. منابع آب زیرزمینی و چاه ها ممکن است در اثر نشت یا دفن زباله های حاوی بنزن دارای غلظت بیشتری از بنزن باشد، ولی به طور کلی غلظتی از بنزن که افراد در اثر استفاده از غذا، نوشابه ها، آب آشامیدنی و گیاهان در معرض آن هستند به اندازه غلظت هوای تنفسی حاوی بنزن نیست. به طور کلی افرادی که به واسطه شغل خود در معرض بنزن قرار دارند، کارگران استیل سازی ها، چاپخانه ها، لاستیک سازی ها، کفش سازی ها، تکنسین های آزمایشگاهی، آتش نشان ها، کارمندان پمپ بنزین ها و همچنین کارمندان و کارگران مراکز صنعتی مانند پتروشیمی، پالایشگاه، کارخانجات تولید کک و زغال سنگ هستند. بنزن از طریق تنفس (شش ها)، بلعیدن (معده و روده) و تماس مستقیم (پوست) وارد بدن انسان می شود. وقتی انسان در معرض غلظت زیاد بنزن در هوا قرار می گیرد، ۵۰ درصد بنزنی که از طریق تنفس وارد بدن می شود، از طریق بازدم دفع می شود و نیم دیگر از جداره شش ها وارد جریان خون می شود.
بررسی های انجام شده روی حیوانات نشان می دهد بنزنی که از طریق خوردن و آشامیدن غذا و آب آلوده وارد بدن می شود، به همان نسبت در اثر تنفس، وارد بدن و سیستم گردش خون می شود. در حالی که در اثر تماس مستقیم پوستی با محصولات حاوی بنزن، مقدار کمی از آن از جداره پوست عبور کرده و وارد سیستم گردش خون می شود. همچنین انتقال بنزن از محل دفن مواد زائد خطرناک یا زباله های شهری به خاک سطحی یک عامل بالقوه در مواجهه ساکنان محلی با این ترکیبات است که می تواند از طریق پوست و تماس مستقیم و در اثر تنفس (غبار) جذب شود و از طریق گردش خون در مغز استخوان و چربی ها ذخیره شده و در اثر سوخت وساز به محصولات دیگر تبدیل شود و این محصولات در کبد و مغز استخوان ذخیره می شود. اکثر مواد تولیدشده به طور کلی در اثر سوخت وساز بدن ظرف ۴۸ ساعت بدن را ترک می کنند.
● اثرات نامطلوب بنزن
اثرات مخرب بنزن روی سلامتی انسان به عواملی چون غلظت و طول مدت تماس بستگی دارد. بیشترین اطلاعات به دست آمده در گذشته در مورد تاثیرات طولانی مدت، از بررسی ها و آزمایش های انجام گرفته روی کارگران در معرض بنزن به دست آمده است. ولی امروزه دسترسی به تجهیزات حفاظتی مانند ماسک باعث شده تعداد افراد مبتلا به مسمومیت های ناشی از تماس با بنزن کاهش یابد. آزمایش های انجام شده درباره تاثیرات بنزن بر سلامتی روی حیواناتی مانند موش صحرایی، خوکچه هندی و موش آزمایشگاهی نشان دهنده افزایش احتمال ابتلا به سرطان، نقص مادرزادی و ... است. تماس کوتاه مدت (حدوداً ۱۰ ۵ دقیقه) با غلظت های بسیار بالای بنزن (۲۰۰۰۰ ۱۰۰۰۰ قسمت در میلیون) ممکن است موجب مرگ شود. غلظت های کمتر می تواند موجب عوارض مختلفی مانند سردرد، سرگیجه و... شود.
● اثرات حاد
عوارض عصبی ناشی از استنشاق بنزن شامل خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، بیهوشی و رعشه است. بلع مقدار زیادی بنزن باعث سرگیجه، تهوع، تشنج، بی خوابی، تحریک معده و افزایش ضربان قلب، اغما و مرگ می شود و تنفس بخارهای بنزن باعث سوزش پوست، چشم و مشکلات شدید تنفسی، همچنین تماس مستقیم با بنزن باعث قرمزی، تورم و تاول های پوستی می شود. به طور کلی آزمایش های انجام شده روی موش ها و خوکچه های هندی نشان می دهد عوارض حاد ناشی از تاثیر بلع بنزن بیشتر از استنشاق و تماس پوستی است. تاثیرهای غلظت کم بنزن موجود در غذا یا نوشیدنی ها هنوز مشخص نیست ولی عوارض ناشی از بنزن در اثر استفاده از نوشیدنی های الکلی (حاوی اتانول) شدید است.
● اثرات مزمن
اثرات مزمن ناشی از استنشاق مقدار مشخصی بنزن باعث اختلالات خونی در انسان می شود. آزمایش ها نشان می دهد تماس طولانی مدت با بنزن، تاثیرات مخربی را روی بافت های سازنده سلول های خون خصوصاً سلول های مغز استخوان می گذارد. این تاثیرها باعث کاهش تولید سلول های مغز استخوان شده و موجب کم خونی می شود. کاهش در دیگر اجزای خون می تواند موجب خونریزی شدید و کاهش گلبول های سفید خون و آنتی بادی ها شود که باعث کاهش سیستم ایمنی بدن در مواجهه با بیماری ها می شود.
● اختلالات تناسلی و رشد
غلظت های بالای بنزن در زنان شاغل برای مدت طولانی باعث ایجاد اختلال در دوره باروری می شود. کاهش اندازه تخمدان و دوره های نامنظم قاعدگی نیز از اثرات دیگر تماس طولانی با بنزن است. بررسی ها روی حیوانات آبستن نشان می دهد تنفس بنزن تاثیرات مضری روی رشد جنین دارد. این تاثیرها شامل کاهش وزن هنگام تولد، تاثیر روی سلول های استخوان ساز و خون ساز، اختلالات کروموزومی در اثر تماس طولانی مدت است. به طور کلی آمار و بررسی های گسترده و دقیق در این زمینه وجود ندارد و مشخص نیست تاثیرات بنزن روی رشد جنین، به علت اثر آن بر زنان آبستن است یا روی باروری مردان؟
● سرطان زایی
از دیگر اثرات طولانی مدت بنزن، سرطان خون (بافت های سازنده خون) است. سازمان حفاظت از محیط زیست، بنزن را در گروه مواد سرطان زای نوع A طبقه بندی کرده است، همچنین سازمان بین المللی تحقیقات سرطان، بنزن را به عنوان ماده سرطان زای خطرناک برای انسان معرفی کرده است. اثرات سرطان زایی بنزن در کارگران صنایع مواد شیمیایی و پالایشگاه ها مشاهده شده است. همچنین بررسی ها و آزمایش های انجام شده روی حیوانات افزایش ریسک سرطان زایی را در اعضای مختلف مانند کبد، کلیه، تخمدان، سینه، شش و بینی نشان می دهد.
● ماهیت بنزین و گازهای منتشرشده از آن
بنزین به تنهایی یک هیدروکربن خالص محسوب نمی شود بلکه ترکیبی از هیدروکربن های نفتی اعم از پارافین ها، الفین ها و ترکیبات آروماتیک و در اصطلاح یک برش نفتی است که در فرآیند پالایش نفت خام در پالایشگاه ها با درجه های متفاوت کمی و کیفی استحصال می شود و با توجه به نیاز بازار و مصارف گوناگون، استانداردهای تولید و مصرف این فرآورده با توجه به اهداف ملی، منطقه یی، جهانی و پارامترهای اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی، تعریف و اعمال می شود.
● تاریخچه استفاده از بنزین
از سال ۱۸۸۵ میلادی استفاده از بنزین در موتور خودروهای بنزین سوز معمول شد. در ابتدا مشکلاتی نظیر ضریب احتراق پایین، رسوب و خوردگی موتور و ... پدیدار شد که به تدریج به واسطه پیشرفت تکنولوژی اصلاح شد. امروزه بشر با آگاهی هرچه بیشتر از خطرات زیست محیطی آلاینده های حاصل از احتراق بنزین و ترکیبات آن، به انواع ترکیبات جایگزین اکسیژن دار (MTBE) و سوخت های پاک نظیر الکتریسیته، گاز و ... روی آورده است.
● ماهیت بخارها و گازهای متصاعدشده از بنزین
همان گونه که ذکر شد بنزین مخلوطی از ترکیبات مختلف هیدروکربن هاست که نقطه جوش متفاوت دارند، بنابراین برخی از عناصر موجود در بنزین قدرت تبخیر فوق العاده یی دارند و همواره در محل های ذخیره بنزین نظیر مخازن پمپ بنزین ها و ... تراکمی از ترکیبات آلی فرار و بخار بنزین مشاهده می شود. نکته اصلی این است که عناصر و ترکیبات دارای فشار بخار بیشتر با سرعت بیشتری در محیط پراکنده شده و آن دسته از مواد با فشار بخار پایین تر در فضای اطراف و نزدیک منابع و مخازن نگهداری بنزین باقی می ماند. این مساله خطر آلودگی زیست محیطی را با توجه به مقدار مواد و مدت زمان تماس بسیار قابل توجه و بررسی است.
● مکان های تولید و انتشار بخارهای سمی بنزین
با صرف نظر از مرحله انبار بنزین در پالایشگاه ها و مخازن، فرآیند انتقال فرآورده از مخازن به نقاط بارگیری و نفتکش ها باعث تخلیه بخارها و گازهای فرار از تانکرها به هوا می شود. در طول مسیر انتقال سوخت از انبار بنزین به جایگاه ها به دلیل وجود مشکل در شیرهای تخلیه نفتکش و عدم آب بندی دریچه ها، ضمن اتلاف و هدرروی سوخت، خسارت های زیست محیطی نظیر مسمومیت خاک و هوا نیز ایجاد خواهد شد.
● جایگاه های عرضه بنزین
مهم ترین قسمت ورود بخارها و ترکیبات سمی هنگام عملیات تخلیه نفتکش حامل بنزین در مخازن زیرزمینی، جایگاه های سوخت گیری است. یکی از موثرترین راه های جلوگیری از تولید بخار در مرحله تخلیه آن است که بخارهای موجود در مخازن زیرزمینی جایگاه ها که به راحتی هنگام تخلیه از خروجی ها وارد هوای محیط می شود به نحوی بازیافت شود. یک نفتکش ۳۲ هزارلیتری بین سطح بنزین و سقف تانکر خود، فضایی اندک دارد که حاوی مخلوط هوا و بنزین است. با شروع عملیات تخلیه و باز کردن دریچه های فوقانی برای عملیات سوخت رسانی مقداری از مخلوط بخارهای سمی و ترکیبات آلی وارد محیط می شود. از طرفی به دلیل تخلیه مخازن زیرزمینی پمپ بنزین و وجود ترکیبات آروماتیک و سمی در قسمت بالای مخازن در طول مدت تخلیه تانکرها، گاز از طریق لوله های خروجی مخازن وارد هوای اطراف و گسترش آلودگی در محیط می شود.
از طرفی هنگام سوخت گیری خودروها در جایگاه های عرضه بنزین نیز مقدار زیادی آلودگی وارد محیط زیست می شود. مقداری از بنزین خواسته یا ناخواسته روی زمین، دست ها و لباس می ریزد و به تدریج از طریق تنفس یا جذب پوست بدن وارد سیستم گردش خون می شود. مقداری از این سوخت وارد آب های سطحی و خاک شده و چرخه دیگری از زندگی موجودات و انسان ها را تهدید می کند. از طرفی برخی از خودروها به دلیل نقص فنی باک یا سایر متعلقات سوخت رسانی عامل انتشار بخارها و گازهای سمی بنزین هستند.
● اثرات خطرناک بخارهای بنزین
به علت وجود ترکیبات آلی فرار در بنزین، این ماده به عنوان یک منبع آلاینده مهم تلقی می شود و اثرهای نامطلوب فیزیولوژیکی، زیست محیطی و اقتصادی را به دنبال دارد.
الف) اثرات اقتصادی؛ هدر رفتن بخارهای بنزین، چه هنگام حمل و نقل و تخلیه و چه در زمان سوخت گیری توسط خودروها در جایگاه های عرضه بنزین، منجر به اعمال هزینه بیشتر در تهیه و جایگزینی پرت و همچنین جبران خسارت های بهداشتی و سلامتی خواهد شد.
ب) اثرات فیزیولوژیکی؛ ترکیبات آلی فرار ناشی از بخارهای بنزین برای سلامتی انسان ها مخاطراتی را ایجاد کرده است. اثرات زودگذر شامل تحریک چشم، بینی، گلو، سرگیجه، سردرد، حواس پرتی و ... است. بیشترین آسیب جدی متوجه کودکان، سالمندان، زنان باردار و کهنسالان خواهد بود. اما تجمع این ترکیبات در بدن می تواند آثار زیانبارتری را به دنبال داشته باشد. همان طور که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، برخی از این ترکیب ها مانند بنزین و وینیل کلراید و... به عنوان عوامل سرطان زا چه در انسان و چه در حیوانات شناخته شده است. گروهی از این ترکیب ها ضمن ایجاد جهش های ژنتیکی و تولد نوزادان ناقص الخلقه می تواند در درازمدت منجر به مرگ زودهنگام افراد شود.
● نتیجه گیری
امروزه شرکت ملی نفت ایران به اجرای طرحی با عنوان کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین (کهاب) اقدام کرده که از ابتدای ذخیره بنزین در مخازن تا حمل و انتقال به جایگاه ها، سوخت گیری و... به طور علمی و مکانیزه اقدام به بازیافت و به حداقل رساندن تبخیر و هدرروی بنزین و ترکیبات آن کرده است. امید است در آینده نزدیک ضمن دستیابی به نتایج بهینه و کارساز در این خصوص بتوان کلیه جایگاه های عرضه سوخت را به این فناوری تجهیز کرد. از طرفی افزایش دانش و آگاهی عمومی درخصوص نحوه سوخت گیری در جایگاه های عرضه بنزین توسط مالکان خودروها؛ رعایت حدود مواجهه با بنزین و بخارهای آن به روش های مختلف، به کاهش تلفات سوختی و همچنین زیان های زیست محیطی کمک قابل ملاحظه یی خواهد کرد. البته فرهنگ سازی و آموزش در کنار تکنولوژی گامی موثر در شناخت و حفاظت از محیط زیست به شمار می آید.
امروزه با توجه به اطلاع رسانی های انجام شده، اکثر افراد جامعه به سهم بیش از ۸۰ درصدی تولید و انتشار آلاینده های هوا به دلیل تردد خودروها واقفند. بنابراین با توجه به ترکیبات آلی حاصل از احتراق ناقص سوخت های فسیلی خودروها بد نیست با آلاینده جدیدی آشنا شویم که در سوخت خودروهای بنزین سوز به طور قابل ملاحظه یی یافت می شود؛ آلاینده یی به نام «بنزن». «بنزن» مایعی بی رنگ و قابل اشتعال و خوشبو است که به مقدار جزیی در آب حل می شود اما در الکل، کلروفرم، دی اتیل اتر، استون و تتراکلریدکربن به راحتی حل می شود. این ماده یکی از ترکیب های آلی سرطان زاست که به میزان قابل ملاحظه یی در بنزین و ترکیب های آن وجود دارد. این ماده در کشورهای اروپایی به عنوان عامل ایجاد ۱۰ درصد سرطان های خون در کودکان شناخته شده است.
● منابع تولید و انتشار
فعالیت های صنعتی مهم ترین منبع انتشار بنزن در محیط زیست است. در این صنایع از بنزن به عنوان ماده خام یا حلال استفاده می شود. سوخت خودروها و گاز خروجی از اگزوز وسایل نقلیه و تبخیر بنزین در پمپ بنزین ها و سوختن نفت و گاز غلظت بنزن را در هوا افزایش می دهد. همچنین استفاده از دخانیات و دود ناشی از سوختن تنباکو عامل انتشار بنزن در محیط های بسته است. نشت، دفن و انهدام محصولات حاوی بنزن و تخلیه فاضلاب صنعتی عامل انتشار بنزن به آب های زیرزمینی و خاک است که استفاده از آنها تاثیر گسترده یی در افزایش غلظت ترکیب های آلی فرار دارد.
● موارد مصرف
امروزه بنزن به دلیل استفاده زیاد در صنایع جزء ۲۰ محصول شیمیایی عمده جهان به حساب می آید. در بسیاری از صنایع، بنزن برای تولید استایرن، ساخت پلاستیک و نایلون و لاستیک، فیبرهای مصنوعی، رزین های مختلف، رنگ، دارو، حشره کش ها، چسب، حلال، مواد منفجره، جوهر، براق کننده ها و روان کننده ها مورد استفاده قرار می گیرد.
● روش های مواجهه با بنزن
تقریباً اکثر مردم در طول شبانه روز در معرض غلظت کم بنزن در محیط های بسته و فضای آزاد به ویژه از طریق تنفس هوای حاوی بنزن قرار می گیرند. عمده ترین منابع تولید بنزن در فضاهای آزاد بخارهای حاصل از تبخیر و نشت در پمپ بنزین ها و اگزوز خودروها و منابع انتشار در محیط های بسته ناشی از رنگ ساختمان، چسب، واکس، جوهر و مصرف دخانیات است. به طور مثال یک فرد سیگاری با مصرف ۳۲ سیگار در روز، روزانه حدوداً ۱۰۸ میلی گرم بنزن مصرف می کند که این رقم معادل ۱۰ برابر یک فرد غیرسیگاری است. غلظت متوسط بنزن در هوا حدوداً ۲۸ ۲۰ قسمت در میلیارد است و مردمی که در شهرها یا مناطق صنعتی زندگی می کنند، در معرض غلظت بیشتری از بنزن قرار دارند.
آب شرب حاوی کمتر از یک درصد قسمت در میلیارد بنزن است. منابع آب زیرزمینی و چاه ها ممکن است در اثر نشت یا دفن زباله های حاوی بنزن دارای غلظت بیشتری از بنزن باشد، ولی به طور کلی غلظتی از بنزن که افراد در اثر استفاده از غذا، نوشابه ها، آب آشامیدنی و گیاهان در معرض آن هستند به اندازه غلظت هوای تنفسی حاوی بنزن نیست. به طور کلی افرادی که به واسطه شغل خود در معرض بنزن قرار دارند، کارگران استیل سازی ها، چاپخانه ها، لاستیک سازی ها، کفش سازی ها، تکنسین های آزمایشگاهی، آتش نشان ها، کارمندان پمپ بنزین ها و همچنین کارمندان و کارگران مراکز صنعتی مانند پتروشیمی، پالایشگاه، کارخانجات تولید کک و زغال سنگ هستند. بنزن از طریق تنفس (شش ها)، بلعیدن (معده و روده) و تماس مستقیم (پوست) وارد بدن انسان می شود. وقتی انسان در معرض غلظت زیاد بنزن در هوا قرار می گیرد، ۵۰ درصد بنزنی که از طریق تنفس وارد بدن می شود، از طریق بازدم دفع می شود و نیم دیگر از جداره شش ها وارد جریان خون می شود.
بررسی های انجام شده روی حیوانات نشان می دهد بنزنی که از طریق خوردن و آشامیدن غذا و آب آلوده وارد بدن می شود، به همان نسبت در اثر تنفس، وارد بدن و سیستم گردش خون می شود. در حالی که در اثر تماس مستقیم پوستی با محصولات حاوی بنزن، مقدار کمی از آن از جداره پوست عبور کرده و وارد سیستم گردش خون می شود. همچنین انتقال بنزن از محل دفن مواد زائد خطرناک یا زباله های شهری به خاک سطحی یک عامل بالقوه در مواجهه ساکنان محلی با این ترکیبات است که می تواند از طریق پوست و تماس مستقیم و در اثر تنفس (غبار) جذب شود و از طریق گردش خون در مغز استخوان و چربی ها ذخیره شده و در اثر سوخت وساز به محصولات دیگر تبدیل شود و این محصولات در کبد و مغز استخوان ذخیره می شود. اکثر مواد تولیدشده به طور کلی در اثر سوخت وساز بدن ظرف ۴۸ ساعت بدن را ترک می کنند.
● اثرات نامطلوب بنزن
اثرات مخرب بنزن روی سلامتی انسان به عواملی چون غلظت و طول مدت تماس بستگی دارد. بیشترین اطلاعات به دست آمده در گذشته در مورد تاثیرات طولانی مدت، از بررسی ها و آزمایش های انجام گرفته روی کارگران در معرض بنزن به دست آمده است. ولی امروزه دسترسی به تجهیزات حفاظتی مانند ماسک باعث شده تعداد افراد مبتلا به مسمومیت های ناشی از تماس با بنزن کاهش یابد. آزمایش های انجام شده درباره تاثیرات بنزن بر سلامتی روی حیواناتی مانند موش صحرایی، خوکچه هندی و موش آزمایشگاهی نشان دهنده افزایش احتمال ابتلا به سرطان، نقص مادرزادی و ... است. تماس کوتاه مدت (حدوداً ۱۰ ۵ دقیقه) با غلظت های بسیار بالای بنزن (۲۰۰۰۰ ۱۰۰۰۰ قسمت در میلیون) ممکن است موجب مرگ شود. غلظت های کمتر می تواند موجب عوارض مختلفی مانند سردرد، سرگیجه و... شود.
● اثرات حاد
عوارض عصبی ناشی از استنشاق بنزن شامل خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، بیهوشی و رعشه است. بلع مقدار زیادی بنزن باعث سرگیجه، تهوع، تشنج، بی خوابی، تحریک معده و افزایش ضربان قلب، اغما و مرگ می شود و تنفس بخارهای بنزن باعث سوزش پوست، چشم و مشکلات شدید تنفسی، همچنین تماس مستقیم با بنزن باعث قرمزی، تورم و تاول های پوستی می شود. به طور کلی آزمایش های انجام شده روی موش ها و خوکچه های هندی نشان می دهد عوارض حاد ناشی از تاثیر بلع بنزن بیشتر از استنشاق و تماس پوستی است. تاثیرهای غلظت کم بنزن موجود در غذا یا نوشیدنی ها هنوز مشخص نیست ولی عوارض ناشی از بنزن در اثر استفاده از نوشیدنی های الکلی (حاوی اتانول) شدید است.
● اثرات مزمن
اثرات مزمن ناشی از استنشاق مقدار مشخصی بنزن باعث اختلالات خونی در انسان می شود. آزمایش ها نشان می دهد تماس طولانی مدت با بنزن، تاثیرات مخربی را روی بافت های سازنده سلول های خون خصوصاً سلول های مغز استخوان می گذارد. این تاثیرها باعث کاهش تولید سلول های مغز استخوان شده و موجب کم خونی می شود. کاهش در دیگر اجزای خون می تواند موجب خونریزی شدید و کاهش گلبول های سفید خون و آنتی بادی ها شود که باعث کاهش سیستم ایمنی بدن در مواجهه با بیماری ها می شود.
● اختلالات تناسلی و رشد
غلظت های بالای بنزن در زنان شاغل برای مدت طولانی باعث ایجاد اختلال در دوره باروری می شود. کاهش اندازه تخمدان و دوره های نامنظم قاعدگی نیز از اثرات دیگر تماس طولانی با بنزن است. بررسی ها روی حیوانات آبستن نشان می دهد تنفس بنزن تاثیرات مضری روی رشد جنین دارد. این تاثیرها شامل کاهش وزن هنگام تولد، تاثیر روی سلول های استخوان ساز و خون ساز، اختلالات کروموزومی در اثر تماس طولانی مدت است. به طور کلی آمار و بررسی های گسترده و دقیق در این زمینه وجود ندارد و مشخص نیست تاثیرات بنزن روی رشد جنین، به علت اثر آن بر زنان آبستن است یا روی باروری مردان؟
● سرطان زایی
از دیگر اثرات طولانی مدت بنزن، سرطان خون (بافت های سازنده خون) است. سازمان حفاظت از محیط زیست، بنزن را در گروه مواد سرطان زای نوع A طبقه بندی کرده است، همچنین سازمان بین المللی تحقیقات سرطان، بنزن را به عنوان ماده سرطان زای خطرناک برای انسان معرفی کرده است. اثرات سرطان زایی بنزن در کارگران صنایع مواد شیمیایی و پالایشگاه ها مشاهده شده است. همچنین بررسی ها و آزمایش های انجام شده روی حیوانات افزایش ریسک سرطان زایی را در اعضای مختلف مانند کبد، کلیه، تخمدان، سینه، شش و بینی نشان می دهد.
● ماهیت بنزین و گازهای منتشرشده از آن
بنزین به تنهایی یک هیدروکربن خالص محسوب نمی شود بلکه ترکیبی از هیدروکربن های نفتی اعم از پارافین ها، الفین ها و ترکیبات آروماتیک و در اصطلاح یک برش نفتی است که در فرآیند پالایش نفت خام در پالایشگاه ها با درجه های متفاوت کمی و کیفی استحصال می شود و با توجه به نیاز بازار و مصارف گوناگون، استانداردهای تولید و مصرف این فرآورده با توجه به اهداف ملی، منطقه یی، جهانی و پارامترهای اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی، تعریف و اعمال می شود.
● تاریخچه استفاده از بنزین
از سال ۱۸۸۵ میلادی استفاده از بنزین در موتور خودروهای بنزین سوز معمول شد. در ابتدا مشکلاتی نظیر ضریب احتراق پایین، رسوب و خوردگی موتور و ... پدیدار شد که به تدریج به واسطه پیشرفت تکنولوژی اصلاح شد. امروزه بشر با آگاهی هرچه بیشتر از خطرات زیست محیطی آلاینده های حاصل از احتراق بنزین و ترکیبات آن، به انواع ترکیبات جایگزین اکسیژن دار (MTBE) و سوخت های پاک نظیر الکتریسیته، گاز و ... روی آورده است.
● ماهیت بخارها و گازهای متصاعدشده از بنزین
همان گونه که ذکر شد بنزین مخلوطی از ترکیبات مختلف هیدروکربن هاست که نقطه جوش متفاوت دارند، بنابراین برخی از عناصر موجود در بنزین قدرت تبخیر فوق العاده یی دارند و همواره در محل های ذخیره بنزین نظیر مخازن پمپ بنزین ها و ... تراکمی از ترکیبات آلی فرار و بخار بنزین مشاهده می شود. نکته اصلی این است که عناصر و ترکیبات دارای فشار بخار بیشتر با سرعت بیشتری در محیط پراکنده شده و آن دسته از مواد با فشار بخار پایین تر در فضای اطراف و نزدیک منابع و مخازن نگهداری بنزین باقی می ماند. این مساله خطر آلودگی زیست محیطی را با توجه به مقدار مواد و مدت زمان تماس بسیار قابل توجه و بررسی است.
● مکان های تولید و انتشار بخارهای سمی بنزین
با صرف نظر از مرحله انبار بنزین در پالایشگاه ها و مخازن، فرآیند انتقال فرآورده از مخازن به نقاط بارگیری و نفتکش ها باعث تخلیه بخارها و گازهای فرار از تانکرها به هوا می شود. در طول مسیر انتقال سوخت از انبار بنزین به جایگاه ها به دلیل وجود مشکل در شیرهای تخلیه نفتکش و عدم آب بندی دریچه ها، ضمن اتلاف و هدرروی سوخت، خسارت های زیست محیطی نظیر مسمومیت خاک و هوا نیز ایجاد خواهد شد.
● جایگاه های عرضه بنزین
مهم ترین قسمت ورود بخارها و ترکیبات سمی هنگام عملیات تخلیه نفتکش حامل بنزین در مخازن زیرزمینی، جایگاه های سوخت گیری است. یکی از موثرترین راه های جلوگیری از تولید بخار در مرحله تخلیه آن است که بخارهای موجود در مخازن زیرزمینی جایگاه ها که به راحتی هنگام تخلیه از خروجی ها وارد هوای محیط می شود به نحوی بازیافت شود. یک نفتکش ۳۲ هزارلیتری بین سطح بنزین و سقف تانکر خود، فضایی اندک دارد که حاوی مخلوط هوا و بنزین است. با شروع عملیات تخلیه و باز کردن دریچه های فوقانی برای عملیات سوخت رسانی مقداری از مخلوط بخارهای سمی و ترکیبات آلی وارد محیط می شود. از طرفی به دلیل تخلیه مخازن زیرزمینی پمپ بنزین و وجود ترکیبات آروماتیک و سمی در قسمت بالای مخازن در طول مدت تخلیه تانکرها، گاز از طریق لوله های خروجی مخازن وارد هوای اطراف و گسترش آلودگی در محیط می شود.
از طرفی هنگام سوخت گیری خودروها در جایگاه های عرضه بنزین نیز مقدار زیادی آلودگی وارد محیط زیست می شود. مقداری از بنزین خواسته یا ناخواسته روی زمین، دست ها و لباس می ریزد و به تدریج از طریق تنفس یا جذب پوست بدن وارد سیستم گردش خون می شود. مقداری از این سوخت وارد آب های سطحی و خاک شده و چرخه دیگری از زندگی موجودات و انسان ها را تهدید می کند. از طرفی برخی از خودروها به دلیل نقص فنی باک یا سایر متعلقات سوخت رسانی عامل انتشار بخارها و گازهای سمی بنزین هستند.
● اثرات خطرناک بخارهای بنزین
به علت وجود ترکیبات آلی فرار در بنزین، این ماده به عنوان یک منبع آلاینده مهم تلقی می شود و اثرهای نامطلوب فیزیولوژیکی، زیست محیطی و اقتصادی را به دنبال دارد.
الف) اثرات اقتصادی؛ هدر رفتن بخارهای بنزین، چه هنگام حمل و نقل و تخلیه و چه در زمان سوخت گیری توسط خودروها در جایگاه های عرضه بنزین، منجر به اعمال هزینه بیشتر در تهیه و جایگزینی پرت و همچنین جبران خسارت های بهداشتی و سلامتی خواهد شد.
ب) اثرات فیزیولوژیکی؛ ترکیبات آلی فرار ناشی از بخارهای بنزین برای سلامتی انسان ها مخاطراتی را ایجاد کرده است. اثرات زودگذر شامل تحریک چشم، بینی، گلو، سرگیجه، سردرد، حواس پرتی و ... است. بیشترین آسیب جدی متوجه کودکان، سالمندان، زنان باردار و کهنسالان خواهد بود. اما تجمع این ترکیبات در بدن می تواند آثار زیانبارتری را به دنبال داشته باشد. همان طور که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، برخی از این ترکیب ها مانند بنزین و وینیل کلراید و... به عنوان عوامل سرطان زا چه در انسان و چه در حیوانات شناخته شده است. گروهی از این ترکیب ها ضمن ایجاد جهش های ژنتیکی و تولد نوزادان ناقص الخلقه می تواند در درازمدت منجر به مرگ زودهنگام افراد شود.
● نتیجه گیری
امروزه شرکت ملی نفت ایران به اجرای طرحی با عنوان کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین (کهاب) اقدام کرده که از ابتدای ذخیره بنزین در مخازن تا حمل و انتقال به جایگاه ها، سوخت گیری و... به طور علمی و مکانیزه اقدام به بازیافت و به حداقل رساندن تبخیر و هدرروی بنزین و ترکیبات آن کرده است. امید است در آینده نزدیک ضمن دستیابی به نتایج بهینه و کارساز در این خصوص بتوان کلیه جایگاه های عرضه سوخت را به این فناوری تجهیز کرد. از طرفی افزایش دانش و آگاهی عمومی درخصوص نحوه سوخت گیری در جایگاه های عرضه بنزین توسط مالکان خودروها؛ رعایت حدود مواجهه با بنزین و بخارهای آن به روش های مختلف، به کاهش تلفات سوختی و همچنین زیان های زیست محیطی کمک قابل ملاحظه یی خواهد کرد. البته فرهنگ سازی و آموزش در کنار تکنولوژی گامی موثر در شناخت و حفاظت از محیط زیست به شمار می آید.
__________________
خودت را بشناس اما به آن مبال...
نظرات شما عزیزان:
????????: سمی معطر به نام بنزین, بنزین, ,
